• डा. गोपाल पौड्याल ‘मण्डने’

देश एक अराजक कालखण्डबाट गुज्रिरहेको छ। राज्यका हरेक अंगहरू—नेता, कर्मचारी, प्रहरी, न्यायाधीश, पत्रकार, शिक्षक—सबै क्षेत्रमा भ्रष्टाचारले जरा गाडेको छ। राज्यका संरक्षक भनिने सेना र प्रहरी अझै पनि यी भ्रष्टहरूकै आदेश पालना गरेर, तिनैलाई सलाम ठोकिरहेका छन्। तर प्रश्न उठ्छ—किन? के नेपाली सेना भन्ने संस्था कुनै दलविशेष वा नेताविशेषको अनुचर हो? के यसको धर्म केवल आदेश पालना गर्नु मात्र हो? जनताको पीडा हेरेर पनि मौन बस्नु न्याय हो त? जब देशको समृद्धि, स्वाभिमान र सार्वभौमसत्ता कमजोर हातहरूमा पुगेको छ, जब खरबौंको भ्रष्टाचार खुलेआम भइरहेको छ, अनि सेना मौन रहन सक्छ? आज शिक्षण संस्थाहरू दलका अखाडा बनेका छन्, न्याय मोलमोलाइको केन्द्र बनेको छ, प्रहरी अपराधीको संरक्षण गर्ने उपकरण बनेको छ, पत्रकारिता सत्ता चाकरीको माध्यम बनेको छ। अनि अझै पनि सैनिक धर्म आदेश पालना मात्र हो भनेर चुप लाग्ने?
अब समय आएको छ — नेपाली सेनाले आफ्नो ऐतिहासिक धर्म र उत्तरदायित्व सम्झनुपर्ने। हामीले इतिहासमा देखेका छौं, सेना राष्ट्रको अन्तिम रक्षाकवच हो। जब राजा स्वयंले राष्ट्रद्रोह गरे, जनताले प्रतिकार गरे, सेना पछि हटेन। आज त्यही राष्ट्र फेरि अर्को रूपको अध्यारो शासनमा परेको छ। अनुशासनको नाममा मौनता धारण गर्नु अब राष्ट्रघात हो।अब त तपाइहरुले साहसपूर्वक भन्न जरुरी छ किनभने “जहाँ जनता छन्, त्यहीं हामी उभिन्छौं। अब भ्रष्टाचारको दलदलमा लतपतिएका नेताहरूका आदेश हामी मान्दैनौं। महाराजको श्रीपेच र राजदण्ड जस्तो गौरवपूर्ण प्रतीक हामी फिर्ता गर्छौं, तर देशलाई फेरि अधिनायकवाद र लुटतन्त्रको दलदलमा जान दिँदैनौं।”बिश्वका कुनै शक्ति सामु नझुकेको नेपाली सेना, अब किन आफ्नै देशका अपराधीहरूसामु झुकेको छ? किन भ्रष्टहरूको अगाडि सलाम गर्छ? के सेना त्यसैको लागि हो? कि जनताको पक्षमा अन्तिम ढाल बन्ने?नेपाली जनताले अझै पनि सेनाप्रति विश्वास राखेका छन्। तर यो विश्वास सधैं टिकाइरहन सकिँदैन। यदि सैनिक संस्थाले यो ऐतिहासिक जिम्मेवारी लिएको देखिएन भने, जनताको आक्रोश अन्ततः त्यसै संस्थातर्फ पनि फर्कन सक्छ।
यसैले, अब यो बहाना होइन कि “आदेश पायौं, त्यही गर्‍यौं”भनेर आफुलाइ लाचार साबित गर्ने। अब समय हो सत्यको पक्षमा उभिने, राष्ट्र र जनताको रक्षा गर्ने, भ्रष्टाचारका विरुद्ध हस्तक्षेप गर्ने। यो हस्तक्षेप सेनाले नगरे कसले गर्छ?
देश राजनीतिक दलहरूको खेलौना बन्ने कि एउटा अनुशासित, स्वाभिमानी, जनतामुखी राष्ट्र बन्ने? चुनाव अब सेनाको हो। इतिहासले हेरेको छ—यो निर्णय गुम्सिएर होइन, गर्जिएर लिनुपर्छ।

अब मौन बस्न मिल्दैन – राष्ट्ररक्षाको उत्तरदायित्वबाट भाग्न पाइँदैन
नेपाल एक गहिरो नैतिक, आर्थिक र राजनीतिक संकटमा फसेको छ। चारैतिर अध्यारो छाएको छ—भ्रष्टाचार, अपराध, अराजकता र अनुशासनहीनता। एकपछि अर्को सरकार बदलिए, तर परिस्थिति झन् भयावह बन्दै गयो। पार्टीभित्रका नेताहरूले राज्यका सबै अंगहरू—प्रशासन, शिक्षा, सुरक्षा, न्याय—लाई कब्जा गरे। आज देशमा नीति होइन, मिलोमतो चलेको छ। विधि होइन, शक्ति र पहुँचका आधारमा निर्णय हुन्छन्। कानुन उनीहरूका लागि एउटा खेलौना बनेको छ, जसले चाहिँ देशको ढोका उघारेर ठगहरूलाई आमन्त्रण गर्छ।
अनि यस्तो विषम परिस्थितिमा नेपाली सेना कुन किनारामा उभिएको छ?
मौन। स्थिर। आदेशपालक। के सेनाको काम यत्ति मात्र हो त?आजको नेपाल यस्तो मोडमा आइपुगेको छ, जहाँ राष्ट्रका हरेक प्रमुख संरचना ध्वस्तप्रायः छन्। विधायिका सत्तालोलुपको अखडा बनेको छ, कार्यपालिका भ्रष्टाचारको केन्द्र बनेको छ, र न्यायपालिका दलको सेवक। अनि सुरक्षा संयन्त्र पनि नेताहरूको साङ्लोमा बाँधिएको जस्तो देखिन्छ र, यिनै विचलित र विघटित संरचनाबीच अझै पनि जनता आशावादी छन्—एक संस्था बाँकी छ भनेर—नेपाली सेना।
तर अब प्रश्न उठ्दैछ—त्यो संस्था कहाँ छ?के आज नेपाली सेना केवल दर्शक बनेर निरीह नागरिकजस्तै अवस्थाको अवलोकन गरेर चुप लाग्न सक्छ?
के सेना भन्ने संस्था केवल “आदेश पालना गर्ने यन्त्र” हो? के उसका आफ्नो विवेक, कर्तव्य र उत्तरदायित्व छैनन्?
सेना जनताको होइन, केवल राज्यशक्तिको सेवक हो त? सेनाको धर्म केवल राजा वा राष्ट्रपति वा प्रधानमन्त्रीका आदेश पालना गर्नु मात्र होइन।सेनाको सच्चा धर्म हो—राष्ट्रको रक्षा गर्नु। त्यो राष्ट्र जसको जगमा जनताको रगत, पसिना र विश्वास मिसिएको छ।जब सत्तामा बसेका व्यक्ति स्वयं राष्ट्रघाती हुन्छन्,जब राज्यसत्ता जनताको हितको सट्टा केही मुट्ठीभर ठगहरूको स्वार्थपूर्तिको उपकरण बन्छ,जब विधिको शासन हैन, पहुँच र पैसा चल्ने शासन चल्छ—त्योबेला सैनिक धर्म चुप लागेर आदेश पालना गर्नु होइन। त्योबेला सैनिक धर्म हो—हस्तक्षेप गर्नु। देशलाई विघटन हुन नदिनु।

नेपाली सेनाको गौरवशाली इतिहास — आज किन मौन छ?
नेपाली सेनाले कहिल्यै विदेशी प्रभुत्व अगाडि घुँडा टेकेको छैन।
कुनै लडाइँमा पराजित भएको छैन।
त्यसले आफ्नो अनुशासन, गौरव र राष्ट्रभक्तिमा कहिल्यै सम्झौता गरेको छैन।
• जब अंग्रेज साम्राज्यवादले सगरमाथाको छायाँ मुनि छिर्ने प्रयास गर्‍यो, गोरखालीले बिरोध गर्‍यो।
• जब भारतले नेपाललाई सीमा मिचेर दबाब दिन खोज्यो, गोरखाली सेनाले गौरवपूर्वक उभिने चेतावनी दियो।
• जब जनआन्दोलनहरूमा चरम संकट आइपर्दै गयो, सेनाले संयमता देखायो—तर जनतापक्षमा उभिन पनि पछि परेन।
तर आज किन त्यो सेनाले आफ्नो आँखाको अगाडि भ्रष्टाचारले राज्य सडेको,युवाहरू पलायन भएको, देशको सम्पत्ति लुटिएको,संविधानको खिल्ली उडाइएको देखेर पनि मौन छ?के यो मौनता अनुशासन हो? कि कायरता?
अब विकल्प छैन—हस्तक्षेप नै राष्ट्ररक्षा हो।सैनिक हस्तक्षेपलाई सधैं नकारात्मक रूपमा मात्र हेर्नु गलत हो।जब राज्यका अन्य सबै संयन्त्रहरू असफल हुन्छन्, जब कानुन केवल सत्ताधारीहरूको हातमा खेलौना बनेको हुन्छ, त्योबेला सेना नै अन्तिम आशा हुन्छ।
सेनाले हस्तक्षेप गर्नु भनेको सत्ता हत्याउनु होइन। यो हस्तक्षेप भनेको राष्ट्रको संरक्षण गर्नु हो।जनताको र जनभावनाको पक्षमा उभिनु हो। संविधानको आत्मालाई जोगाउनु हो।देशलाई टुक्रिन र विदेशीको हातमा जान नदिनु हो।
जनताको सहारा—अब सेना नै हो।आज नेपाली जनता थाकेका छन्—
• खोक्रा भाषण सुन्न,
• चुनावको लालीपप चुस्न,
• घण्टौं लाइन लागेर पासपोर्ट खोज्न,
• न्याय माग्दा कागज खोज्दै धुलो चाट्न।
उनीहरूलाई चाहिएको छ एक निर्भीक, निस्वार्थ, राष्ट्रभक्त नेतृत्व।राजनीतिक दलहरूले त्यो विश्वास तोडे। अब त्यो विश्वासको अन्तिम थलो बाँकी छ—नेपाली सेना।सेनाले साँचो अर्थमा “राष्ट्रको ढाल” बन्ने हो भने, अब चुप लागेर बस्ने समय सकिएको छ। अब निर्णायक घडी आएको छ।सैनिक धर्म केवल बन्दूक समाउनु होइन,त्यो विवेक, अनुशासन र राष्ट्रप्रेमको उच्चतम अभ्यास हो।आजको दिनमा जब जनताका सपनाहरू चकनाचुर हुँदै गएका छन्, जब देशको आत्मा गुम्न लागिसकेको छ, जब इतिहास फेरि अर्को कालो युगको छेउमा आइपुगेको छ—त्योबेला नेपाली सेनाको भूमिका सामान्य रहन मिल्दैन।
अब हस्तक्षेप नगरे राष्ट्र सड्नेछ।
अब चुप लागे सेना स्वयं इतिहासको अपराधी बन्नेछ।
अब जनताको आँशु पुछ्न सशस्त्र ढाल होइन, सशक्त विवेक चाहिन्छ—र त्यो नेपाली सेनाले गर्नुपर्छ।

अन्य देशहरूको दृष्टान्त: सेनाको निर्णायक हस्तक्षेप
नेपाल मात्र होइन, संसारका थुप्रै देशहरूले यस्तो अवस्था भोगेका छन्, जहाँ राजनीतिक नेताहरू अत्यधिक भ्रष्ट, अक्षम र राष्ट्रघाती भए। ती देशहरूमा अन्ततः सेनाले हस्तक्षेप गरेर राष्ट्रलाई अर्को विनाशतर्फ जानबाट जोगाएको छ।
थाइल्याण्ड:
थाइल्याण्डमा २०१४ मा सेना (Royal Thai Armed Forces) ले तत्कालीन सरकारलाई अपदस्थ गर्‍यो। कारण थियो—राजनीतिक अस्थिरता, गम्भीर भ्रष्टाचार र असफल शासन। सेनाले सत्ता लिएर संविधान नवीकरण गर्‍यो, अस्थायी सरकार बनायो, र राष्ट्रलाई नयाँ चुनावतर्फ डोर्‍यायो।
इजिप्ट:
२०१३ मा इजिप्टको सेनाले राष्ट्रपति मोहम्मद मोर्सीको शासन हटायो। कारण—इस्लामिक ब्रदरहुडद्वारा संविधान उल्लंघन, राष्ट्रघात, तथा चरम भ्रष्टाचार। सेनाले जनताको आवाजलाई प्रतिनिधित्व गर्दै हस्तक्षेप गर्‍यो, जुन लाखौं जनताको समर्थनमा भएको थियो।
पाकिस्तान:
पाकिस्तानमा पनि सेनाले कयौँपटक भ्रष्ट राजनीतिज्ञहरूका कारण देश असफलतातर्फ जान थालेपछि सत्तामा हस्तक्षेप गरेको इतिहास छ। जनतालाई अपेक्षा हुँदा सैनिक शासनले स्थायित्व ल्याएको पनि देखिएको छ।
म्यानमार, माली, गिनी, बुर्किना फासो, नाइजर:
यी अफ्रिकी मुलुकहरूमा हालैको दशकमा सेनाले व्यापक भ्रष्टाचार, सामाजिक विघटन, विदेशी हस्तक्षेप र दण्डहीनतालाई रोक्न सत्ता लिएको छ। बुर्किना फासोमा सैनिकहरूले भन्दै भने—”हामीले देश टुक्रिन नदिनु हाम्रो कर्तव्य हो।”

बुर्किनाफासो एक यस्तो देश हो, जहाँ दशकौँसम्म भ्रष्ट नेताहरूले राज्यको धन विदेशमा ओसारिरहेका थिए। जनताको आक्रोश बढ्दै गयो। प्रशासन, अदालत, प्रहरी सबै दलका कुकर्मीहरूको नियन्त्रणमा थिए। अन्ततः त्यहाँको सेनाले हस्तक्षेप गर्‍यो—सत्ता कब्जा गर्‍यो, भ्रष्टहरूलाई कारवाही गर्‍यो, राष्ट्रिय सम्पत्ति फिर्ता ल्यायो र जनताको आत्मगौरव पुनःस्थापित गर्‍यो। त्यो सेनाले भन्यो “जब नेताहरू देश बिगार्छन्, सेना चुप लागेर हेरेर बस्न मिल्दैन।”
अब नेपाली सेनासामु ३ विकल्प छन्:
• मौन बस्ने: अनि इतिहासले ‘देश बर्बाद हुँदा सैनिकहरू मौन थिए’ भनेर कोताही लेख्नेछ।
• सत्ता र पार्टीको आदेश पालना गरिरहने: जसले सेनाको गरिमा, साख र भरोसामाथि नै गम्भीर आघात पु¥याउनेछ।
• जनताको पक्षमा उभिने, ऐतिहासिक हस्तक्षेप गर्ने: जसले इतिहास बनाउनेछ, देश जोगाउनेछ, र भविष्यका पुस्ताले गर्वका साथ स्मरण गर्नेछ।
अब सेना तटस्थ बस्न मिल्दैन। “राजनीतिक हस्तक्षेप गर्नु हुँदैन” भन्ने बहानाको पछाडि लुकेर राष्ट्र बर्बाद हुँदा हेरेर बस्नु राष्ट्रघात हो। जहाँ अदालत घुसले चल्छ, जहाँ नेता देश बेच्न लाग्छन्, जहाँ प्रहरी अपराधीको संरक्षक बन्छ, त्यहाँ सेनाको हस्तक्षेप देशभक्ति हो, बलात्कार होइन।अब नेपाली सेनाले जनतापक्षमा निर्भीक कदम चाल्नुपर्छ। यदि राज्यका अंगहरू विफल हुन्छन् भने, सेनाले देश र जनता को रक्षा गर्न नेतृत्व लिनुपर्छ—त्यो इतिहास, धर्म र संविधानको पनि माग हो।
किन नेपाली युवाहरू देश छोड्न बाध्य छन्, देशमा लगानी छैन, विकास छैन—केवल दलगत भागबन्डा र माफिया गठजोडको खेल छ।के यस्ता राष्ट्रघाती खेलहरूको बीचमा सेना चुपचाप बसेको दृश्यलाई “अनुशासन” भनेर सहेर बस्न सकिन्छ?कि त्यो मौनता “कायरता” मा बदलिँदैछ? म भन्न चाहन्छु—सेनाले हस्तक्षेप गरोस् भन्ने मेरो भावना लोकतन्त्रको अन्त्य गर भन्ने होइन तर जब लोकतन्त्रको नाममा लुटतन्त्र संस्थागत भइरहेको छ,जब जनताको आवाज संसदमा होइन, सडकमा मात्र सुनिन्छ, जब कानुन र न्याय दुबै पैसाले बिक्छन्—त्यसबेला संविधानको आत्मा रक्षा गर्ने जिम्मेवारी कसैले त लिनैपर्छ र त्यो जिम्मेवारी अहिले नेपाली सेनाले लिनुपर्छ।सेना राजनीतिक उद्देश्यले सत्तामा जानु हुँदैन, म सहमत छु तर सेना राष्ट्रप्रेम, न्याय, स्वाभिमान र जनताको अधिकारका पक्षमा बोल्न पनि नपाउने हो भने,त्यो संस्था केवल बन्दुक बोकेको “निर्देश-पालक यन्त्र” मात्र बन्ने खतरा हुन्छ।
हामीले संसारका उदाहरणहरू हेर्यौं—धेरै देशमा सेनाले जब देख्यो कि भ्रष्ट राजनीतिज्ञहरूले देशको सम्पूर्ण संरचना ध्वस्त पारेका छन्,जनताको अधिकार र भविष्य समाप्त पारिएको छ,त्यसले हस्तक्षेप गर्‍यो—जनताको समर्थनमा र फेरि देशलाई सही दिशातर्फ मोड्न कोशिस गर्‍यो।त्यो हस्तक्षेप सत्ताका लागि होइन,राष्ट्रको आत्मा बचाउन गरिएको थियो।नेपाली सेनाले पनि अब विचार गर्नुपर्ने समय आएको छ— के तिमीहरूले जनताको रगत र पसिनाबाट पोषित भएर भ्रष्टहरूलाई सलाम ठोकिरहने?कि एक दिन उठेर भन्न सक्नेछौ—”हामी जनताको पक्षमा छौं, राष्ट्रको संरक्षण गर्न तयार छौं।”म राष्ट्रवादी हुँ र राष्ट्रवादीको कर्तव्य मौन बस्नु होइन, सत्य बोल्नु हो—even when it’s uncomfortable.त्यसैले यो लेख लेख्दै छु ।म मौन बस्न सक्दिन र म चाहन्छु, नेपाली सेनाले पनि अब मौनता त्यागोस्। देश बोलिरहेको छ।जनता रोइरहेका छन्।इतिहास प्रतीक्षा गर्दैछ—के सेना फेरि आफ्नो कर्तव्यमा उभिन्छ कि, कुर्सीको आदेशमा बाँधिएर चुपचाप हेरेर बस्छ?