इजरायल र इरानबीच तनाव तीव्ररूपले बढिरहेको छ र आइतबार भएको लामो संघर्षमा दुबै पक्षले फेरि आक्रमणहरू जारी राखे। इजरायली हवाई आक्रमणहरूमा इरानको उत्तरी तथा पूर्वी क्षेत्रमा रहेको आणविक संयन्त्रहरू, सैनिक आधारहरू र नेटवर्कमा चरम क्षति पुर्‍याइयो। गत शुक्रबारबाट सुरु भएका ती आक्रमणमा इरानी स्वास्थ्य मन्त्रालयले हालसम्म कम्तीमा २२४ जनाको मृत्यु भएको र करिब १,२०० भन्दा बढी घाइते भएको जनाएको छ जसमा अधिकांश सामान्य नागरिक रहेको बताइएको छ ।

यसैबीच इन्‍तिहा भएको पछिल्लो आक्रमणमा इरानी रिभलुसनरी गार्ड्सका खुफिया प्रमुख मेजर जनरल मोहम्मद कज़मी र दुई अन्य उच्च अधिकारीहरू मारिएका छन् । इजरायलले आफ्नो भनाइमा, इरानले आणविक क्षमतामा जान नदिन्यको उद्देश्य राखेर “सर्जिकल स्ट्राइक” रणनीतिमा ती टोलीहरूमाथि लक्षित हान्दा ती उच्च पदाधिकारीहरू मारिएका हुन्।

तब, इरानले आफ्नो प्रतिकारमा सामरिक रूपमा ढाढस croissance मिसाइल तथा ड्रोनहरू प्रहार गर्‍यो, जसले बेथ्य्याम, हाइफा र तम्रा लगायतका इस्रायली सहरहरूमा हानी पुर्‍यायो र कम्तिमा दश जना इजरायली जनताहरूको मृत्यु र सयौँको घाइते भएको छ । इजरायली रणनीतिक जल तथा इन्धन संयन्त्रहरू पनि क्षतिग्रस्त बनेका थिए, जसले अन्तराष्ट्रिय तेल बजारमा अस्थिरता थपेको छ ।

अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले अमेरिकी सीमानेतर्फ कुनै संयन्त्र नलाग्ने स्पष्ट भने पनि, इजरायल र इरानबीच वार्ता गरी सम्झौता गर्नुपर्ने सन्देश दिँदै तनाव न्यूनीकरणका पक्षमा रहेको बताएका छन् । तर इरानले प्रत्यक्ष आक्रमण भइरहेको अवस्थामा कुनै ceasefire वार्तामा सहभागिता नगर्ने अडान लिएको छ ।

 ट्रम्पले सोमबार पुष्टि गरे कि उनले इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतन्याहुसँग इरानसम्बन्धी मुद्दा र जारी वार्ताका विषयमा फोन संवाद गरेका छन्। पत्रकारहरूसँगको कुराकानीमा ट्रम्पले भने, उनले नेतन्याहुलाई वाशिङ्टनको प्राथमिकता – युद्ध होइन, सम्झौताको बाटो अपनाउनु पर्ने कुरा पुनः सम्झाएका छन्।

“हामी सम्झौता गर्न चाहन्छौं ताकि विनाश र मृत्यु टर्न सकियोस्। मैले उनलाई त्यो कुरा भनेको छु, र हामीले त्यो कुरा इजरायललाई स्पष्ट पारिसकेका छौं,” ट्रम्पले भने। “तर त्यो त्यसरी नहुन पनि सक्छ। अब चाँडै थाहा हुनेछ।”

ट्रम्पले दाबी गरे कि इरानले गत साता अमेरिकी प्रस्ताव अस्वीकार गरेपछि हालै काउन्टर-प्रस्ताव फर्काइसकेको छ। तर उनले भने, “त्यो प्रस्ताव स्वीकार्य छैन” र अझै विशेष गरी युरेनियम प्रशोधनका सर्तहरूबारे थप वार्ता आवश्यक रहेको उल्लेख गरे।

यसैबीच, संयुक्त राष्ट्रसंघको आणविक निगरानी संस्था IAEA (अन्तर्राष्ट्रिय आणविक उर्जा एजेन्सी) का निर्देशक राफाएल ग्रोसीले सोमबार चेतावनी दिएका छन् कि इरानको कार्यक्रम पूर्ण रूपमा शान्तिपूर्ण हो कि होइन भन्ने पुष्टि एजेन्सी गर्न असमर्थ भएको छ। उनले उल्लेख गरे कि एजेन्सीलाई धेरैजसो परमाणु स्थलहरूमा पहुँच दिइएको छैन, केही स्थानहरू सफा गरिएको छ (sanitized), र इरानले आवश्यक स्पष्ट जवाफहरू दिएको छैन।

IAEA को गत महिना सार्वजनिक रिपोर्ट अनुसार, इरानले पछिल्ला तीन महिनामा आफ्नो ६०% प्रशोधित युरेनियमको भण्डार करिब ३५% ले वृद्धि गरेको छ। फेब्रुअरीमा त्यो मात्रा २७४.८ किलोग्राम रहेको थियो, जुन मे १७ मा बढेर ४०८.६ किलोग्राम पुगेको थियो — जसबाट करिब १० आणविक बम तयार गर्न सकिने अवस्था बनिसकेको ग्रोसीले बताए।

यसैबीच, इरानका सर्वोच्च नेता आयातोल्लाह अली खामेनेईले अमेरिकी प्रस्तावप्रति तीव्र अस्वीकार जनाउँदै, युरेनियम प्रशोधन (enrichment) पूर्णरूपमा इरानको हितको पक्षमा रहेको दाबी गरेका छन्। इरानी संसदका अध्यक्ष मोहम्मद बाघेर घालिबाफले पनि अमेरिकी प्रस्तावमा कुनै प्रतिबन्ध फुकुवा सम्बन्धी प्रावधान नरहेको भन्दै त्यसलाई अस्वीकार गरेका छन्।

इरानी विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता इस्माइल बघाईले सोमबार भने, “अमेरिकी प्रस्ताव हामीलाई स्वीकार्य छैन। यो विगतका वार्ताका परिणामसँग मेल खाँदैन।” उनले थपे, “हामी हाम्रो प्रस्ताव अन्तिमरूप दिएपछि ओमानमार्फत अमेरिकी पक्षलाई बुझाउनेछौं, जुन तर्कसंगत, सन्तुलित र व्यवहारिक हुनेछ।”

कुन दिनमा इरानले आफ्नो प्रस्ताव पेश गर्ने हो भन्ने विषयमा केही अनुमानहरू भए पनि अमेरिकीस्थित इरानी मिशनले त्यसबारे कुनै प्रतिक्रिया दिएको छैन। यद्यपि वार्ताको ढोका खुला देखिए पनि, अझै गहिरो असहमति र विश्वासको संकट कायम रहेको देखिन्छ।

इजरायलका प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतन्याहुले भने यो अवस्था “de-escalation को विषय होइन, इरानलाई आणविक क्षमता विकासबाट रोक्ने विषय हो” भन्दै आक्रमण निरन्तर जारी राख्ने जनाएको छ ।

नतिजामा, यो द्विपक्षीय झडपले प्रतिक्रियात्मक हिंसा, जनधन क्षति र वैश्विक स्तरमा राजनीतिक–आर्थिक प्रभाव निम्त्याएको छ। कूटनीतिक तहमा संयम र वार्ता गर्न विश्व नेताहरूले जोड दिइरहेका छन्, तर अहिलेसम्म कुनै स्थायी समाधान खोजिएको छैन।

अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले भने– “म आशा गर्छु कि इजरायल र इरानले सम्झौता गर्न सक्छन् – कहिलेकाहीँ देशहरूले आफ्ना मुद्दा सुल्झाउन ‘पहिले लड्नैपर्छ’।” उनी बेलायतको G7 सम्मेलनमा सहभागी  हुँदै, पत्रकारहरूलाई सम्बोधन गर्दै यसबारे बोले। उनले भने– “मलाई विश्वास छ सम्झौता समयको माग हो, त्यसका लागि समय आयो, अब हेर्न बाँकी छ – कहिलेकाहीँ उनीहरूलाई पहिलो लड्नैपर्छ, तर हेर्नेछौं के हुन्छ।”

प्रतिक्रियामा ट्रम्पले भन्छन् कि संयुक्त राज्यले इजरायललाई निरन्तर समर्थन गर्नेछ, यद्यपि उनले स्पष्ट भनेनन् कि इजरायललाई इरानमाथि आक्रमण रोकिन माग गरेका छैनन् । ट्रम्पले आफ्ना सामाजिक सञ्जालमा पनि भनेका छन्– “इरान र इजरायलले सम्झौता गर्नुपर्छ र गर्नेछन्,” जसले द्विपक्षीय वार्ताको दिशामा अग्रसरता देखाउँछ ।

ट्रम्पको यो भनाईले कूटनीतिक गतिशीलता र सैन्य विकल्पबीचको अन्तर–तनावलाई प्रतिबिम्बित गर्छ। उनी साझेदारीको आशा राख्छन्, तर तत्क्षण शान्तिलाई पनि प्राथमिकतामा राखेका देखिएका छन्।

विश्व समुदाय यस वार्ता–प्रयास र घोषणा गरिएको रणनीतिक संयन्त्रलाई नजिकबाट हेर्दै छ।

इजरायलले इरानमाथि आक्रमण जारी राख्दै, आइतबार बेलुका केन्द्रीय इरानमा रहेका भूतल–देखि–भूतल (surface-to-surface) मिसाइल प्रक्षेपणस्थलहरूमा प्रहार गरेको इजरायली सेनाले जनाएको छ। इजरायल डिफेन्स फोर्स (IDF) का प्रवक्ता नदाभ शोषानीले सामाजिक सञ्जाल एक्स (पूर्व ट्विटर) मा लेख्दै भने, “हामी अहिले केन्द्रीय इरानमा रहेका भूतल–देखि–भूतल मिसाइल साइटहरूमा आक्रमण गरिरहेका छौं। यो खतरा हाम्रो आकाशमा मात्र होइन, इरानी आकाशमै पनि सिधै रोक्नुपर्छ।”

इरानले भने हाल इजरायली आक्रमण भइरहेका बेला कुनै पनि युद्धविरामको वार्ता नगर्ने स्पष्ट सन्देश दिएका छन्। रॉयटर्सलाई एक उच्च अधिकारीले जानकारी गराएअनुसार, इरानले मध्यस्थकर्ता कतार र ओमानलाई सूचित गरेको छ कि उनीहरूले इजरायलको प्रारम्भिक आक्रमणको जवाफ पूरै सकेपछि मात्र गम्भीर वार्तामा आउन तयार हुनेछन्।

आइतबारको पछिल्लो अवस्थाका अनुसार, दुबै देशबीच हवाई आक्रमण थप तीव्र बनेका छन्। इरानबाट फेरि मिसाइलहरूको अर्को लहर प्रक्षेपण गरिएपछि हाइफा, तेल अविभ र यरुशलेममा ठूलो विस्फोट र आवाज सुनिएको रिपोर्ट आएको छ। देशभरमा आपतकालीन सेवाहरूले १० भन्दा बढी व्यक्तिहरू घाइते भएको पुष्टि गरेका छन्।

इरानी स्वास्थ्य मन्त्रालयका अनुसार, शुक्रबारदेखि आइतबारसम्म इजरायली आक्रमणमा परी २२४ जनाको मृत्यु भइसकेको छ। राजधानी तेहरानमा भने ठूलो ट्राफिक जाम देखिएको छ, किनभने नागरिकहरू शहर छोड्न प्रयासरत छन्। यसैबीच आइतबार इरानी इस्लामिक रिभोलुसनरी गार्ड्स कोर (IRGC) को गुप्तचर प्रमुख पनि इजरायली आक्रमणमा मारिएको पुष्टि गरिएको छ।

अर्कोतर्फ, अमेरिकी अधिकारीहरूले CBS News लाई जानकारी दिँदै हालै इजरायलले इरानका सर्वोच्च नेता आयातोल्लाह अली खामेनेईलाई लक्षित गर्ने योजना बनाएको तर अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले त्यसमा भिटो लगाएको बताएका छन्। यता, इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतन्याहुले Fox News सँगको अन्तर्वार्तामा भनेका छन्, “यस संघर्षको नतिजा इरानमा सत्तापरिवर्तन (regime change) पनि हुन सक्छ।”

इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतन्याहुले हालै फक्स न्युजसँगको विशेष अन्तर्वार्तामा इरानमाथि इजरायलले थालेको ठूलो सैन्य कारबाहीपछिको आफ्नो पहिलो प्रतिक्रिया दिएका छन्। उनले खुलासा गरे कि इरानको इस्लामिक शासनले पूर्व अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पलाई आफ्नो आणविक योजनाका लागि “सर्वाधिक खतरनाक शत्रु” मानेर उनलाई हत्या गर्ने सक्रिय योजना बनाएको थियो।

नेतन्याहुले भने, “उनीहरू उनलाई मार्न चाहन्छन्। उनी इरानका लागि शत्रु नम्बर एक हुन्। ट्रम्पले अरू नेताजस्तो कमजोरी देखाएर सम्झौताको बाटो रोजेनन्। उनले इरानलाई युरेनियम प्रशोधन गरेर बम बनाउने बाटो खोल्ने समझदारीलाई नकारे। बरु उनले त्यो नक्कली परमाणु सम्झौता च्यातेर फाले, कासिम सुलेमानीलाई मारिदिए, र स्पष्ट सन्देश दिए कि इरानले कहिल्यै पनि आणविक हतियार बनाउन पाउने छैन।”

नेतन्याहुले थप खुलासा गरे कि उनी पनि इरानी हमलाको लक्ष्य बनेका थिए, जसमा इरानबाट प्रक्षेपण गरिएको एउटा मिसाइल उनको घरको सुत्ने कोठामा झरेको थियो। उनले आफैंलाई ट्रम्पको “जुनियर पार्टनर” भन्दै इरानी आणविक हतियार विकास रोक्नमा उनीहरू सहकार्यमा रहेको जनाए।

उनले इजरायल हाल “अस्तित्व नै संकटमा पार्ने दुबै पक्षीय खतरा” को सामना गरिरहेको बताए— पहिलो, इरानले तेज गतिमा युरेनियम प्रशोधन गरेर बम बनाउन सक्रिय प्रयास, र दोस्रो, बर्सेनि हजारौं बलिस्टिक मिसाइल निर्माण गरी इजरायलजस्ता साना देशहरूमाथि भयावह हमला गर्ने तयारी।

नेतन्याहुले भने, “हामी हरेक वर्ष ३,६०० वटा मिसाइल निर्माण गर्ने योजनामा रहेको इरानसँग जुध्दैछौं। तीन वर्षभित्र त्यो संख्या १०,००० पुग्नेछ। २६ वर्षमा २०,००० मिसाइल बन्नेछ। प्रत्येक मिसाइल एक टनको हुनेछ, र माच–६ को गतिमा सिधै हाम्रो शहरमा खस्नेछ। यस्तो अवस्था कुनै देशले झेल्न सक्दैन, इजरायल जस्तो सानो देशले त झनै सक्दैन। त्यसैले हामीले कारबाही गर्नै पर्‍यो।”

उनले यस कारबाहीलाई “Operation Rising Lion” नाम दिँदै यसलाई “इतिहासकै एक महान सैनिक अभियान” भने। नेतन्याहुका अनुसार, इजरायलले यो युद्ध केवल आफ्नो लागि होइन, विश्वको सुरक्षा सुनिश्चित गर्न पनि गरिरहेको हो।

इरानले जवाफमा इजरायली शहरहरूमा ठूलो मिसाइल हमला गरिसकेको छ, तर धेरैजसो प्रक्षेपास्त्रहरू इजरायली सुरक्षा प्रणालीले खसाल्न सफल भएको बताइएको छ। नेतन्याहुले भने, इजरायली आक्रमणबाट इरानको आणविक योजना “धेरै पछाडि धकेलिएको” छ र आतंकवादप्रेरित शासनसँग वार्ताको बाटो “निरर्थक” भएको स्पष्ट भएको छ।

अन्ततः नेतन्याहुले भने, “इरानी जनतालाई मैले भन्न चाहन्छु– तपाईंहरू ५० वर्षदेखि यसै शासकीय आतंकले थिचिएका हुनुहुन्छ, जसले इस्रायलको विनाशको चाहना बोकेको छ। अब यो व्यवस्था परिवर्तनको समय आएको छ।”