अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले futuristic “गोल्डेन डोम” मिसाइल रक्षा प्रणालीको डिजाइन चयन भएको घोषणा गरेका छन्, साथै यो प्रणाली आफ्नो कार्यकालको अन्त्यसम्म सञ्चालनमा आउने दाबी गरेका छन्।

यस वर्ष जनवरीमा ह्वाइट हाउस फर्किएपछि केही दिनमै ट्रम्पले यो प्रणालीको घोषणा गरेका थिए, जसको उद्देश्य अमेरिकामाथि सम्भावित “अगिल्लो पुस्ताका” हवाई खतराहरू – जस्तै ब्यालिस्टिक र क्रुज मिसाइल – को सामना गर्नु हो।

सरकारको नयाँ बजेट प्रस्तावमा प्रारम्भिक रूपमा २५ अर्ब डलर  विनियोजन गरिएको छ, यद्यपि दीर्घकालीन रूपमा यसको लागत २० गुणा बढी हुन सक्ने अनुमान गरिएको छ।

विशाल भूभाग भएका कारण अमेरिका जस्तो देशका लागि यति व्यापक प्रणाली निर्माण गर्न सकिन्छ कि सकिँदैन भन्नेमा विज्ञहरूले शंका व्यक्त गरेका छन्।

अधिकारीहरूले हालको मिसाइल रक्षा प्रणालीहरू सम्भावित प्रतिद्वन्द्वी देशहरूले विकास गरिरहेका अत्याधुनिक हतियारहरूको गतिसँग मेल खान नसकेको चेतावनी दिएका छन्।

अमेरिकी रक्षा गुप्तचर संस्थाले सार्वजनिक गरेको हालैको दस्तावेजमा भनिएको छ कि क्षेप्यास्त्रसम्बन्धी खतरा “आकार र जटिलताको हिसाबले वृद्धि हुँदै जानेछ,” र चीन तथा रुसले अमेरिकी सुरक्षाको कमजोरी पहिचान गरेर सोही अनुसार नयाँ प्रणालीहरू विकास गरिरहेका छन्।

ट्रम्पले आफ्नो दोस्रो कार्यकालको सातौं दिनमै रक्षा विभागलाई हवाई आक्रमणबाट जोगाउने तथा प्रतिरोध गर्ने प्रणालीको योजना पेश गर्न निर्देशन दिएका थिए। ह्वाइट हाउसले यस्तो हवाई आक्रमणलाई अमेरिकामाथिको “सबैभन्दा विनाशकारी खतरा” भनेको छ।

मंगलबार ओभल अफिसमा बोल्दै ट्रम्पले यो प्रणाली “अगिल्लो पुस्ताका” प्रविधिहरूको संयोजन हुनेछ भनेका छन् – जसमा जमीन, समुद्र र अन्तरिक्षसम्मका सेन्सर तथा अवरोधकहरू (interceptors) रहनेछन्।

उनले भने, यो प्रणाली “संसारको अर्को छेउबाट प्रक्षेपण गरिएका, वा अन्तरिक्षबाट प्रक्षेपण गरिएका मिसाइलहरूलाई समेत अवरोध गर्न सक्षम हुनेछ।”

गोल्डेन डोम प्रणाली आंशिक रूपमा इजरायलको आइरन डोम प्रणालीबाट प्रेरित हो, जसले २०११ देखि रकेट र मिसाइलहरू रोक्दै आएको छ।

तर गोल्डेन डोम प्रणाली धेरै गुणा ठूलो हुने बताइएको छ, र यसले आवाजको गतिभन्दा छिटो गन्तव्यतर्फ जाने हाइपरसोनिक हतियारहरू तथा अन्तरिक्षबाट वारहेड प्रक्षेपण गर्ने “Fractional Orbital Bombardment Systems (FOBS)” जस्ता खतराहरूको पनि सामना गर्ने लक्ष्य राखेको छ।

लन्डनस्थित चाथम हाउसकी वरिष्ठ अनुसन्धानकर्ता मेरियन मेस्मरले न्युयोर्क टाइम्ससँग भनिन्, “इजरायलको मिसाइल रक्षा चुनौती अमेरिकाको तुलनामा धेरै सजिलो छ – त्यहाँ भूगोल सानो छ, दिशाहरू सीमित छन् र मिसाइलका प्रकारहरू पनि कम छन्।”

द इकोनोमिस्ट का रक्षा सम्पादक शशांक जोशीले बीबीसीलाई भने, “गोल्डेन डोम प्रणालीले हजारौं स्याटेलाइटमार्फत मिसाइल पत्ता लगाउने, ट्र्याक गर्ने, र त्यसपछि अन्तरिक्षमा रहेका अवरोधकबाट ती मिसाइललाई प्रक्षेपणकै क्रममा नष्ट गर्ने रणनीति अपनाउनेछ।”

उनले भने, अमेरिकी सेना यो परियोजनालाई गम्भीरतापूर्वक लिनेछ, तर ट्रम्पको कार्यकालमै सम्पन्न हुन्छ भन्ने अपेक्षा अवास्तविक हो। साथै, यसको खर्चले अमेरिकी रक्षा बजेटको ठूलो हिस्सा खर्चिनेछ।

ट्रम्पले मंगलबार भने, प्रारम्भिक चरणमा २५ अर्ब डलर आवश्यक पर्छ भने दीर्घकालीन खर्च १७५ अर्ब डलर पुग्नेछ।

तर अमेरिकी कङ्ग्रेसनल बजेट कार्यालयका अनुसार अन्तरिक्षमा आधारित भागहरू मात्र तयार गर्न आउँदो २० वर्षमा ५४२ अर्ब डलर लाग्न सक्ने अनुमान गरिएको छ।

ट्रम्पले क्यानडाले पनि यो प्रणालीमा सहभागी हुन चाहेको बताएका छन्। यस वर्षको सुरुवातमा वाशिंगटन भ्रमणका क्रममा तत्कालीन क्यानडाली रक्षा मन्त्री बिल ब्लेयरले क्यानडाको चासो रहेको स्वीकार गरेका थिए र यो “स्वाभाविक तथा राष्ट्रिय हितमा पर्ने” बताएका थिए।

अमेरिकी रक्षा अधिकारीहरूका अनुसार प्रणालीका सबै पक्षहरू एउटै केन्द्रीय कमान्ड अन्तर्गत रहनेछन्, र यस परियोजनाको नेतृत्व स्पेस फोर्स का जनरल माइकल ग्युटलाइनले गर्नेछन्।

क्यानाडाली सरकारले अमेरिकाले प्रस्ताव गरेको “गोल्डेन डोम” क्षेप्यास्त्र रक्षा प्रणालीमा सहभागी हुनेबारे वार्ता भइरहेको जनाएको छ। उक्त प्रणालीले “अगामी पुस्ताका” हवाई खतराहरूको सामना गर्ने लक्ष्य राखेको छ।

प्रधानमन्त्री मार्क कर्नेको कार्यालयले क्यानाडा र अमेरिकाबीच सुरक्षा सम्बन्धमा सक्रिय वार्ता भइरहेको जनाएको छ, जसमा हालका तथा नयाँ कार्यक्रमहरू, जस्तै गोल्डेन डोम पनि समावेश छन्।

मंगलबार अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले नयाँ मिसाइल रक्षा योजनाको घोषणा गर्दै उक्त प्रणाली बनाउन प्रारम्भिक रूपमा २५ अर्ब अमेरिकी डलर (१८.७ अर्ब पाउन्ड) छुट्याउने बताएका थिए। उनले क्यानाडाले यसमा चासो देखाएको पनि बताए।

तर विज्ञहरूले अमेरिकाले यस्तो व्यापक प्रणाली कसरी निर्माण गर्ने भन्नेमा शंका व्यक्त गरेका छन्। क्यानाडाको संलग्नता कस्तो हुनेछ र कति योगदान दिनेछ भन्ने विषय अझै स्पष्ट छैन।

व्यापार र सुरक्षासम्बन्धी वार्ताको बीचमा क्यानाडाको सहभागिता

गोल्डेन डोम प्रणालीमा क्यानाडाको चासो त्यस्तो बेला आएको हो, जब दुई देशबीच व्यापार र सुरक्षासम्बन्धी वार्ता जारी छन्। ट्रम्पले क्यानाडामाथि कडा आयात शुल्क लगाउने चेतावनी दिएका थिए र क्यानाडालाई अमेरिका राज्य बनाएको भए राम्रो हुने टिप्पणी गरेका थिए।

यसपछि क्यानाडामा राष्ट्रिय गौरवको लहर उठ्यो, जसले कर्नेको लिबरल पार्टीलाई ऐतिहासिक चुनाव जित दिलायो।

“क्यानाडाली जनताले प्रधानमन्त्रीलाई अमेरिका सँग नयाँ सुरक्षा तथा आर्थिक सम्बन्धको वार्ता गर्ने बलियो जनादेश दिएका छन्,” प्रधानमन्त्री कर्नेकी प्रवक्ता ओड्री श्याम्पोले भनिन्।

“यसै सन्दर्भमा प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रीहरू अमेरिकी समकक्षीसँग व्यापक र सकारात्मक वार्तामा छन्,” उनले भनिन्। “यी वार्तामा NORAD बलियो बनाउने र गोल्डेन डोम जस्ता पहलहरू स्वाभाविक रूपमा समावेश छन्।”

तर, श्याम्पोले यो प्रणालीमा क्यानाडाले कति रकम दिनेछ वा प्रणाली कसरी काम गर्नेछ भन्ने भन्न अझै छिटो हुने बताइन्।

ट्रम्पको घोषणाअनुसार प्रणाली १७५ अर्ब डलर खर्चिनेछ

ट्रम्पले मंगलबार भने, “क्यानाडाले सहभागिताको चासो देखाएको छ। हामी तिनीहरू सँग कुरा गर्दैछौं। उनीहरूलाई पनि सुरक्षा चाहिएको छ, त्यसैले, हामी जहिलेजस्तै क्यानाडालाई सहयोग गर्नेछौं।”

उनका अनुसार गोल्डेन डोम प्रणाली आफ्नो कार्यकालको अन्त्यसम्ममा सञ्चालनमा आउनेछ र यसको कुल लागत १७५ अर्ब अमेरिकी डलर हुनेछ। ट्रम्पले क्यानाडालाई पनि “आफ्नो हिस्सा” तिर्नुपर्ने बताए।

क्यानाडा र अमेरिका पहिले नै NORAD (North American Aerospace Defense Command) मा साझेदार छन्, जुन १९५८ देखि सञ्चालनमा छ र हवाई तथा समुद्री निगरानी तथा प्रतिरक्षाका लागि जिम्मेवार छ।

गोल्डेन डोम: इजरायलको आयरन डोमबाट प्रेरित

ट्रम्पले भनेका छन् कि गोल्डेन डोम प्रणाली “विश्वको अर्को छेउबाट वा अन्तरिक्षबाट प्रक्षेपण गरिएका क्षेप्यास्त्रहरू पनि रोक्न सक्षम हुनेछ।”

यस प्रणाली इजरायलको “Iron Dome” प्रणालीबाट आंशिक रूपमा प्रेरित छ, जसले इजरायलले सन् २०११ देखि प्रयोग गर्दै आएको छ।

विज्ञहरूको संशय

रक्षा विज्ञ शशांक जोशी (The Economist) का अनुसार, प्रणालीले हजारौं उपग्रह प्रयोग गरेर क्षेप्यास्त्रहरू पहिचान तथा ट्र्याक गर्ने र त्यसपछि कक्षमा रहेका अवरोधकहरूले आकाशमै नष्ट गर्ने योजना हुनसक्छ।

तर, उनले यो प्रणाली ट्रम्पको कार्यकालमै निर्माण सम्भव छैन भनेका छन्, र यति ठूलो लागतले अमेरिकी रक्षा बजेटको ठूलो भाग खर्च गर्ने चेतावनी दिएका छन्।

अमेरिकी संसदको अनुमान

अमेरिकी कांग्रेसको बजेट कार्यालयले अनुमान गरेको छ कि केवल अन्तरिक्षमा आधारित प्रणालीको लागत मात्र २० वर्षमा ५४२ अर्ब अमेरिकी डलरसम्म पुग्न सक्छ।