अमेरिकाका पूर्व उपराष्ट्रपति तथा “वार अन टेरर” (आतंकविरुद्धको युद्ध) का प्रमुख योजनाकार डिक चेनीको ८४ वर्षको उमेरमा निधन भएको छ। उनको परिवारले सार्वजनिक गरेको वक्तव्यअनुसार चेनीको मृत्यु निमोनिया र मुटु तथा रक्तनलीसम्बन्धी जटिलताका कारण भएको हो।

परिवारले भनेको छ, “उनी आफ्नो ६१ वर्षकी प्रिय पत्नी लीन, छोरीहरू लिज र मेरी, तथा अन्य परिवारका सदस्यहरूको बीचमा रहँदै संसारबाट विदा भए।” वक्तव्यमा थप भनिएको छ — “डिक चेनी एक महान् र असल मानिस थिए, जसले आफ्ना सन्तान र नातिनातिनीहरूलाई देशप्रेम, साहस, ईमान, माया, दयालुता र माछा मार्ने कलाको शिक्षा दिए।”

शक्तिशाली तर विवादास्पद उपराष्ट्रपति

चेनी सन् २००१ देखि २००९ सम्म राष्ट्रपति जर्ज डब्ल्यू. बुशका साथ दुई कार्यकालका लागि अमेरिकाका ४६औं उपराष्ट्रपति रहेका थिए। उनी अमेरिकाको आधुनिक इतिहासका सबैभन्दा शक्तिशाली, तर विभाजनकारी उपराष्ट्रपतिहरू मध्ये एक मानिन्छन्।

११ सेप्टेम्बर २००१ को आतंकवादी आक्रमणपछि उनले मध्यपूर्वमा अमेरिकी शक्ति विस्तार र शासन परिवर्तनको नीति अगाडि सारे, जसले अफगानिस्तान र इराक युद्धको ढोका खोल्यो। पछि ती युद्धहरू “गलत सूचनामा आधारित” भएको खुलासा भयो।

चेनीले इराकमा सामूहिक विनाशका हतियार भएको दाबी गरेका थिए, जुन पछि झूठो सावित भयो। तर उनले सन् २०१५ सम्म पनि आफ्नो निर्णयलाई “त्यतिबेलाको सही निर्णय” बताउँदै भनेका थिए — “म फेरि पनि त्यसै गर्ने थिएँ।”

स्वास्थ्य र दीर्घ जीवन

चेनीलाई सन् ३७ वर्षकै उमेरदेखि मुटु सम्बन्धी समस्या थियो। उनले ५ पटक हृदयाघात बेहेरेका थिए र सन् २०१२ मा हृदय प्रत्यारोपणपछि लामो समय सक्रिय जीवन बिताए। उनले त्यसलाई “जीवनकै सबैभन्दा ठूलो वरदान” भनेका थिए।

ट्रम्पसँगको दूरी

जीवनको उत्तरार्धमा चेनी आफ्नै पार्टीसँग टाढा हुन पुगे। उनले राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पलाई “कायर” र अमेरिकाको इतिहासमै सबैभन्दा ठूलो खतरा भने। सन् २०२४ को राष्ट्रपति चुनावमा उनले डेमोक्र्याट उम्मेदवार कमला ह्यारिसलाई समर्थन गर्दै मतदान गरेका थिए।

उनकी छोरी, पूर्व कांग्रेसी लिज चेनी, पनि ट्रम्पविरुद्ध दृढ रूपमा उभिँदै रिपब्लिकन पार्टीभित्र अलग थिइन्। सन् २०२२ मा ट्रम्प समर्थित उम्मेदवारसँग प्राथमिक निर्वाचनमा हारे पनि उनले लोकतन्त्र र संविधानको पक्षमा आफ्नो स्थायी आवाज उठाइरहिन्।

प्रारम्भिक जीवन र राजनीतिक यात्रा

रिचर्ड ब्रुस चेनीको जन्म १९४१ जनवरी ३० मा नेब्रास्का राज्यको लिंकनमा भएको थियो। उनले व्योमिङ विश्वविद्यालयबाट राजनीतिशास्त्रमा स्नातक र स्नातकोत्तर गरे।

सन् १९७० को दशकमा उनले राष्ट्रपतिहरू रिचर्ड निक्सन र जेराल्ड फोर्डका अधीनमा ह्वाइट हाउसमा प्रमुख पदहरूमा काम गरे। पछि उनले व्योमिङबाट अमेरिकी प्रतिनिधि सभामा छ कार्यकाल जिते।

राष्ट्रपति जर्ज एच. डब्ल्यू. बुशले सन् १९८९ मा उनलाई रक्षा मन्त्री नियुक्त गरे, जहाँ उनले पनामाको आक्रमण र पहिलो खाडी युद्ध (Operation Desert Storm) सफलतापूर्वक नेतृत्व गरे।

“वास्तविक राष्ट्रपति” को छायाँ

सन् २००० मा जर्ज डब्ल्यू. बुशका उपराष्ट्रपति बनेपछि चेनीले प्रशासनभित्र व्यापक प्रभाव जमाए। कतिपयले उनलाई “साँच्चैका राष्ट्रपति” को रूपमा चित्रण गरे। उनले राष्ट्रपति बुशलाई ऊर्जा नीति, रक्षा र राष्ट्रिय सुरक्षासम्बन्धी प्रमुख निर्णयमा सघाए।

उनको नाम अमेरिकी “वाटरबोर्डिङ” र “ग्वान्तानामो बे” मा कैदीहरूमाथिको कठोर यातनासँग पनि जोडियो। तर उनले ती विधिहरूलाई “आवश्यक र वैधानिक” भन्दै कुनै पछुतो प्रकट गरेनन्।

अन्तिम वर्ष र राजनीतिक परिवर्तन

चेनी जीवनको अन्त्यसम्म पनि दृढ र कठोर स्वभावका व्यक्ति रहे। उनले सन् २०२१ मा अमेरिकी संसद् भवनमा आक्रमणपछि आफ्नै पार्टीका नेताहरूको मौनता र जिम्मेवारीहीनता प्रति तीव्र असन्तोष प्रकट गरे।

सन् २०१५ मा अमेरिकी क्यापिटोलमा उनको अर्धकाय प्रतिमा अनावरण गरिएको थियो। त्यतिबेला डेमोक्र्याट र रिपब्लिकन दुवै नेताहरूले उनलाई आदर प्रकट गरेका थिए।

परिवार

चेनीका पत्नी लिन चेनी, छोरीहरू लिज र मेरी, र सात नातिनातिनीहरू छन्।

परिवारको अन्तिम वक्तव्यमा भनिएको छ — “हामी देशका लागि चेनीले गरेको योगदानका लागि असीम आभारी छौं। उनी एक उच्च आदर्श, साहसी र स्नेही व्यक्तित्व थिए — जसको प्रेम र उदाहरण सधैं हाम्रो हृदयमा रहनेछ।”