Updated …
गत दुई दिनयता परेको अविरल वर्षाले ल्याएको बाढी–पहिरो र यातायात दुर्घटनाले कम्तीमा ५३ जनाको ज्यान लिएको छ। केन्द्रीय प्रहरी प्रवक्ता तथा डीआईजी विनोद घिमिरेका अनुसार मृत्यु हुनेमध्ये ६ जना पाँचथरको जीप दुर्घटनामा परेका हुन् भने बाँकीले बाढी, पहिरो र चट्याङका कारण ज्यान गुमाएका हुन्। सबैभन्दा बढी क्षति इलाममा भएको छ — ३७ जनाले पहिरोमा ज्यान गुमाएका छन्। इलाममा मृत्यु हुनेमध्ये १३ पुरुष, १४ महिला, ३ बालक र ८ बालिका रहेका छन्। इलाममा पाँचजना घाइतेसमेत छन्।
विस्थापित र भौतिक क्षति
बाढी र पहिरोका कारण देशभर २,०२३ घरपरिवार विस्थापित भएका छन्। प्रहरीको तथ्याङ्कअनुसार १९१ घर डुबानमा परेका छन् र १९ पशुचौपायाको मृत्यु भएको छ। धेरै स्थानमा सडक अवरुद्ध छन्, पुल बगेका छन् र विद्युत् तथा सञ्चारमा अवरोध देखिएको छ।
इलाममा सबैभन्दा ठूलो मानवीय क्षति
इलाममा गएको पहिरो राति घरमै सुतेका बासिन्दालाई थिच्दा उद्धार कठिन भएको छ। तीव्र वर्षा र भिरालो भूगोलका कारण सडक र संचार अवरुद्ध हुँदा तत्काल राहत पुर्याउन समस्या भइरहेको स्थानीय प्रशासनले जनाएको छ। सेनाको हेलिकप्टरमार्फत घाइते उद्धार गरिएको छ र अझै केही बेपत्ताको खोजी जारी छ।
अन्य जिल्लाहरूमा अवस्था
-
पाँचथर: जीप दुर्घटनामा ६ जनाको मृत्यु।
-
बाढी र चट्याङ: पूर्व र मधेशका विभिन्न जिल्लामा थप जनहानि।
-
मधेश प्रदेश: महोत्तरी, सर्लाही, रौतहटमा घर डुबान, सयौँ परिवार सुरक्षित स्थानमा सारिएका छन्।
-
काठमाडौँ उपत्यका: बागमती किनारका बस्ती डुबानमा परे; सेनासहित उद्धार सक्रियरूपमा गरिएको छ।
तत्काल सावधानी
सुरक्षानिकायले नदी किनार र भिरालो भागबाट टाढा रहन र आधिकारिक सतर्कता सूचना मात्र पालना गर्न आग्रह गरेको छ। सम्भावित जोखिम क्षेत्रमा नजान र घर फर्कँदा पहिरो दोहोरिन सक्ने चेतावनी दिइएको छ।
मृत्यु हुनेहरु:
बेपत्ता हुनेहरु :
भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले नेपालको बाढी–पहिरोप्रति संवेदना व्यक्त गर्दै सहयोगको आश्वासन
नेपालमा हालैको अविरल वर्षाका कारण व्यापक जनधनको क्षति भएपछि भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले गहिरो दुःख प्रकट गर्दै सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन्।
मोदीले आइतबार सामाजिक सञ्जालमा लेखेका छन्, “नेपालमा परेको भारी वर्षाका कारण मानवीय क्षति र भौतिक विनाश अत्यन्त दुःखदायक छ। यस कठिन समयमा हामी नेपालका जनता र सरकारसँग ऐक्यबद्ध छौँ। मित्रवत् छिमेकी र पहिलो उद्धारकर्ता (first responder) को हैसियतले भारत नेपाललाई आवश्यक परे जुनसुकै सहयोग गर्न तयार र प्रतिबद्ध छ।”
मोदीको यो सन्देश नेपालमा बाढी र पहिरोबाट बढ्दो मृत्यु र विस्थापनबीच आएको हो। हालसम्मको आधिकारिक विवरणअनुसार पछिल्ला दुई दिनमै ५० भन्दा बढी नेपालीले ज्यान गुमाएका छन् भने हजारौं घरपरिवार विस्थापित भएका छन्। सर्वाधिक मानवीय क्षति इलाममा भएको छ जहाँ कम्तीमा ३७ जनाको मृत्यु भएको पुष्टि भइसकेको छ।
भारतीय प्रधानमन्त्रीले यस्ता कठिन घडीमा भारतले सधैं जस्तो पहिलो उद्धार र आपत्कालीन राहतमा सहयोग गर्ने स्पष्ट सन्देश दिएका छन्। भारतले विगतमा पनि नेपालमा भूकम्प, बाढी र महामारीका बेला उद्धार टोली पठाउने र आपत्कालीन राहत सामाग्री उपलब्ध गराउने काम गरेको स्मरणीय छ।
नेपाली सरकारी अधिकारीहरूले भारतसहित छिमेकी मुलुक र अन्तर्राष्ट्रिय समुदायको संवेदनाप्रति आभार व्यक्त गरेका छन्। वर्तमानमा नेपाल प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी, नेपाली सेना र स्थानीय निकाय उद्धार तथा राहतमा सक्रिय छन्, तर कठिन भूगोल, अवरुद्ध सडक र बिग्रिएको संचार जस्ता चुनौती यथावत छन्।
***
दुई दिनयता परिरहेको अविरल वर्षाका कारण देशका पहाडी र तराईका धेरै भागमा बाढी–पहिरोबाट ठूलो जनधनको क्षति भएको छ। सर्वाधिक असर कोशी प्रदेशमा देखिएको छ, विशेषतः इलाममा गएरातिका पहिरोमा कम्तीमा ३७ जनाको ज्यान गएको पुष्टि भएको छ, जबकि देशभर मृत्युको संख्या विभिन्न निकायका तथ्याङ्कअनुसार ४४–५२ को दायरामा पुगेको छ। उद्धार जारी छ, तर सडक अवरुद्ध, पुल बग्नु र अवतरण–उडान अवरोधले कार्य जटिल छ।
सर्वाधिक क्षति इलाममा
इलाम जिल्लामा लगातार वर्षापछि भएका बहुसंख्यक पहिरोले बस्ती नै थिचिँदा कम्तीमा ३७ जनाको मृत्यु भएको छ। प्रहरीले एक जना बेपत्ता रहेको र घाइतेहरूलाई भैरहवा/धरानतर्फ हवाई तथा स्थलमार्गबाट सरुवा गरिरहेको जनाएको छ। स्थानीय प्रशासनका अनुसार घरहरू राति सुतेकै बेला पुरिँदा उद्धार कठिन बन्यो।
देशभर मृत्यु र क्षति: विभिन्न निकायका अद्यावधिक
राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय निकायका विभिन्न गणनाअनुसार नेपालभर मृत्यु ४४–५२ बीचमा पुगेको छ। एपीले ४४, रोयटर्सले ४७, केही नेपाली मिडियाले ५२ मृत्यु उल्लेख गरेका छन्। तथ्याङ्कमा हुने फरकको कारण अलग–अलग समयको अद्यावधिक र निकायगत गणनाको भिन्नता हो। कोशी प्रदेशमै झन् बढी क्षति छ—इलामबाहेक पाँचथर, उदयपुर, खोटाङमा थप मृत्यु र मधेशका केही जिल्लामा चट्याङ तथा डुबानबाट पनि जनहानि भएको छ।
बागमती किनार र काठमाडौं उपत्यकाको अवस्था
काठमाडौं उपत्यकामा बागमती किनारका बस्तीहरू डुबानमा परे। बल्खु–कुलेश्वर क्षेत्रमा जोखिममा रहेका परिवारलाई राति नै सुरक्षितस्थल (विद्यालय/सामुदायिक भवन) पठाइएको थियो। आइतबार घाम लागेसँगै धेरैजना फिर्ता भई घर–पसलको हिलो सफाइमा जुटेका छन्। सेनालाई समेत उद्धारमा परिचालन गरिएको छ।
सप्तकोशी मौजा: सबै गेट खुला, उच्च सावधानी
सप्तकोशी नदीमा बहाव खतरास्तर नाघेपछि कोशी ब्यारेजका सबै ५६ ढोका खोलिएका छन्। सुरक्षाकर्मीहरूले लाउडस्पिकरमार्फत सतर्कता अपनाउन आह्वान गरेका छन्, र पुलमार्गमा आवतजावत नियन्त्रण गरिएको छ। यस कदमले तलतिरको डुबान जोखिम घटाउन मद्दत गर्छ तर नजिकका बस्तीहरूलाई सतर्क रहन भनिएको छ।
मधेश: महोत्तरी, सर्लाही, रौतहट, धनुषा, सिराहा र सप्तरीमा डुबान
मधेशका धेरै ठाउँ डुबानमा परेका छन्। जलेश्वरसहितका शहरी–ग्रामीण बस्ती जलमग्न हुँदा सयौँ परिवार सुरक्षितस्थलमा सरेका छन्। केही स्थानमा चट्याङले ज्यान गएको र केही बेपत्तासमेत रहेको स्थानीय निकायको प्रारम्भिक विवरणमा उल्लेख छ। जनकपुरधाममा बजार क्षेत्र, कार्यालय परिसरसम्म पानी भरिएको छ।
उद्धार र राहत: त्रिसुरक्षा निकाय सक्रिय
नेपाल प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी र नेपाली सेनाले जोखिम क्षेत्रबाट सयौँ नागरिकलाई उद्धार गरेका छन्; गोताखोर टोली र डुङ्गा परिचालन गरिएको छ। काठमाडौंका बगरबस्तीहरूमा रातभरिकै सारसार र आपत्कालीन बासको व्यवस्था हुँदा ठूलो जनहानि टारिएको सुरक्षातर्फका अधिकारीहरूले बताएका छन्। देशभरका घटनास्थलमा उद्धारलाई मौसम, सडक अवरोध र पहिरोको पुनरावृत्तिले चुनौती बनाएको छ।
सडक, पुल र उडान: आपूर्ति चक्रमा धक्का
पूर्व–मध्य भेगका राजमार्गका कतिपय खण्ड पहिरो र बाढीले अवरुद्ध छन्; केही पुल बगेका छन्। घरेलु उडानहरूमा बाधा पुगेको छ भने अन्तर्राष्ट्रिय उडान अधिकांश सुचारु छन्। दशैंपछिको आवागमन चापसँगै बाटोमा गाडी अलमलिँदा उद्धार र राहत ढुवानी पनि सुस्त बनेको छ।
किन यति ठूलो क्षति? ढिलो मोनसुन र भौगोलिक संवेदनशीलता
वर्षा सामान्यतया असोजअघि घट्ने भए पनि यसपालि असोज दोस्रो साता (अक्टोबर सुरु) मा असामान्य रूपमा कडा वर्षा भयो। भिरालो भूगोल, कमजोर माटो (सतह तह), सडक–नाला अव्यवस्था र नदीको भाग–भागमा संकुचन (बोतल–नेक) ले पानीको बहावलाई थप हिंस्रक बनाएको विज्ञहरूको सारमा देखिन्छ। यो ढिलो मोनसुन स्वभावले पहिरो–डुबान जोखिम लम्ब्याएको संकेत विभिन्न प्रतिवेदनमा छ।
तत्काल सावधानी र सल्लाह
सुरक्षानिकाय र स्थानीय प्रशासनले भीरालो भाग, नदीकिनार र पहिरो सम्भावित क्षेत्रमा जान निषेध/निरुत्साहित गरेको छ। कोशी, अरुण, तमोर र तिनका उपनदी किनारका बासिन्दालाई उच्च सतर्कता अपनाउन भनिएको छ। आधिकारिक सूचनामात्र अंगाल्नु, अफाह र अन्धाधुन्ध हल्लाबाट बच्नु र घर फर्कंदा पहिरोको दोस्रो लहर (secondary slide) को जोखिम मूल्याङ्कन गर्न विशेषज्ञ/स्थानीय प्रशासनको सल्लाह लिनु आवश्यक छ।
विपद्को वार्षिक तस्वीरदेखि इलामको भीषण पहिरोसम्म
असोज १९ सम्म २८५ मृत्यु, २७ बेपत्ता; आइतबार मात्रै ४४ जनाको ज्यान, इलाममा सर्वाधिक क्षति
आधिकारिक समग्र तथ्याङ्क
राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरण (NDRRMA) का अनुसार यस वर्षको वैशाखयता विभिन्न विपद्जन्य घटनामा परेर २८५ जनाको मृत्यु भइसकेको छ, २७ जना बेपत्ता रहेका छन्, र १,०७२ जना घाइते भएका छन्। प्रभावित परिवार ७,२११ दर्ता भएको प्राधिकरणको अभिलेखमा उल्लेख छ। यही असोज १९ (आइतबार) को अद्यावधिकमा मात्र ४४ जनाको मृत्यु र ५ जना बेपत्ता थपिएको बताइएको छ—जसमध्ये इलाममा मात्रै ३७ जनाको पहिरोमा मृत्यु भएको हो। (यी तथ्याङ्क NDRRMA प्रवक्ता शान्ति महत तथा आज प्रकाशित संकलित प्रतिवेदन/समाचारका आधारमा।)
आजको घटना–दृश्य: पूर्व पहाड र तराई दुवैतिर संकट
शुक्रबारदेखि परिरहेको वर्षाले आइतबारसम्म देशभर बाढी–पहिरो र चट्याङका घटना बढ्दा कम्तीमा ४४–५१ सम्मको मृत्यु भएको विभिन्न विश्वसनीय स्रोतहरूले जनाएका छन्। अंकमा अलिक फरक देखिनु अद्यावधिक हुने समय/निकाय फरक परेका कारण हो। यिनमध्ये इलाम सबैभन्दा बढी प्रभावित—गएको रात घरमै सुतेका बासिन्दा पहिरोमा पुरिँदा ठूलो जनहानि भयो। उद्धारमा सेना, सशस्त्र प्रहरी र प्रहरी खटिएका छन्।
मृत्युका प्रमुख कारण: सर्पदंश अग्रपङ्क्तिमा
वैशाखयतादेखिको समग्रतामा सर्पदंशबाट ८६ जनाको मृत्यु दर्ता छ—यो वर्ष अहिलेसम्मकै उच्च हो। त्यसपछि पहिरो ४६, चट्याङ ४५, बाढी ३०, भारी वर्षा ६, आगलागी २३, हावाहुरी ८, जनावरको आक्रमण २२, लेक लागेर १९ जनाको मृत्यु भएका छन्। बेपत्तामध्ये बाढी २३, पहिरो ३, जनावरको आक्रमण १ रहेका प्राधिकरणको विवरणले देखाउँछ। (समष्टिगत तथ्याङ्क NDRRMA का आजका अद्यावधिकहरू/प्रवक्ताको सारविवरणमा आधारित।)
इलाम विशेष: रातिको पहिरो, थिचिएको बस्ती
इलामका धेरै बस्तीहरूमा राति सुतेकै बेला पहिरो खस्दा उद्धार जटिल बन्यो। डोजर–एम्बुलेन्स पुग्न कठिन, बाटो अवरुद्ध र वर्षा नरोकिँदा जोखिम थपियो। सेनाका हेलिकोप्टरमार्फत घाइते उद्धार, जोखिम क्षेत्रबाट सारसार र पहिचान/सूची संकलन जारी छ। केही स्रोतमा इलामको मृत्यु सङ्ख्या ३५–३७ को दायरामा उल्लेख छ—उही कारण, फरक–फरक अद्यावधिक समय।
मधेश र कोशी तटबन्ध: ढोका खुला, सतर्कता उच्च
सप्तकोशीमा बहाव बढ्दा कोशी ब्यारेजका ५६ ढोका सबै खोलिएको र पुलमा सवारी–आवागमन रोकिएको स्थानीय प्रशासनले जनाएको छ। ढोका खोल्दा तलतिरको डुबान जोखिम घटाउने भए पनि नदीनजिकका बस्तीलाई सतर्क रहन आग्रह गरिएको छ।
काठमाडौँ उपत्यका: बागमती किनारका बस्ती डुबान, अस्थायी बसोबास
बल्खु–कुलेश्वरसहितका तटीय बस्तीमा पानी पस्दा रातिदेखि नै अस्थायी बासको व्यवस्था मिलाइयो। भोलिपल्ट मौसम खुलेसँगै धेरैले घर फर्केर हिलो पन्छाउने र बिग्रिएको सामाग्री व्यवस्थापन सुरू गरेका छन्। सेनासहित त्रिसुरक्षा निकाय परिचालित रहेकाले ठूलो जनहानि टारिएको स्थानीय अधिकारीहरूको भनाइ छ।
उडान र सडक: आपूर्ति शृङ्खलामा धक्का
पूर्व–मध्य भेगका धेरै सडक खण्ड पहिरो/डुबानले अवरुद्ध छन्, केही पुल बगेका छन्। घरेलु उडानहरू धेरैजसो प्रभावित भए पनि अन्तर्राष्ट्रिय उडान भने सामान्य रूपमा चलिरहेको सम्बन्धित निकायको भनाइ छ। दशैंपछिको यात्रु चापले सडकमा फँसेका सवारी र उद्धार–राहत ढुवानी दुवैमा असर पारेको छ।
किन ढिलो मोनसुनको यो प्रहार घातक?
नेपालको भिरालो भू–गोल, कमजोर सतहमाटो, नाली–नाला र ढल व्यवस्थापनको कमी, नदी मार्गमा संकुचन (bottleneck) जस्ता कारणले एकैछिनको उच्च वर्षाले पनि सहजरूपमा बाढी–पहिरो निम्त्याउँछ। यसपालि असोजमा आएको ढिलो–उच्च तीव्रताका वर्षाले जोखिम खिँचिएको छ—अघिल्ला वर्षहरूमा पनि यस्तै ढाँचाले असोजतिर ठूलो क्षति पुर्याएको उदाहरण छ।
सुरक्षित रहन के गर्ने?
(१० भाषामा अमेरिकाबाट प्रकाशित, निष्पक्ष, स्वतन्त्र, संसारका १७५ भन्दा बढी देशमा पढिने पत्रिका) Old Archive > 
प्रतिक्रिया